درمان خودسرزنشگری (چرا اینقدر خودم رو سرزنش می‌کنم؟)
برخی از افراد به دلایل مختلف در چرخه خودسرزنشگری گیر می‌افتند. گیر افتادن در این چرخه سمی به این معنا است که فرد خود را به دلیل کارهایی که نکرده است و یا به دلیل اشتباهاتی که در طول زندگی خود انجام داده است، خودش را سرزنش می‌کند. انجام دادن این کار، کم کم باعث نفرت از خود، حس پشیمانی از کارهای نکرده و افسردگی می‌شود. کسی که این عادت رفتاری را دارد، چگونه می‌تواند از آن رها شود؟ در این مقاله راهکارهایی به شما ارائه می‌دهیم تا بتوانید از چرخه معیوب خودسرزنشگری رها شوید.
چرا در چرخه خودسرزنشگری گیر افتادم؟
در دوران کودکی از شما سوءاستفاده شده است
اگر در دوران کودکی از شما به صورت روانی یا جسمی سوءاستفاده شده باشد، ممکن است به خاطر آن اتفاقات خودتان را سرزنش کنید و در این چرخه ناسالم گیر بیفتید. اغلب افرادی که مورد تجاوز جنسی و جسمی قرار می‌گیرند و یا کتک می‌خورند یا به اشکال بدی با آنها رفتار می‌شود و آزار روانی می‌بینند، خودشان را برای وقوع آن اتفاقات سرزنش می‌کنند. به دلیل اینکه در دوران کودکی، کودک توانایی درک کردن اتفاقات به صورت منطقی را ندارد و فکر می‌کند حتما خودش یک کار بدی انجام داده است که این اتفاقات بد برایش افتاده است و فکر می‌کند او لایق این اتفاقات است.
در دوران کودکی طرد شده‌اید
اگر در دوران کودکی از طرف والدین‌تان به نوعی طرد شده باشید یا آنها با رفتارها و حرف‌هایشان به شما این احساس را داده باشند که شما را دوست ندارند و نمی‌خواهند شما فرزندشان باشید، شما احساس طردشدگی و رهاشدگی را پیدا خواهید کرد. این احساسات، به خودسرزنشی ختم می‌شوند. به دلیل اینکه مثل مورد قبلی، کودک توانایی تجزیه و تحلیل سلامت روانی والدینش را ندارد. او فکر می‌کند که چون بچه بدی است، پدر و مادرش با او این گونه رفتار می‌کنند یا این گونه حرف می‌زنند. در حالی که ممکن است والدینش سلامت روانی لازم را نداشته باشند و این موضوع، علت رفتارها و حرفهای نامناسب‌شان است. کودک به دلیل درک نکردن این موضوع، همه چیز را تقصیر خودش می‌داند و خودش را سرزنش می‌کند. احساس طردشدگی، باعث ایجاد شدن طرحواره رهاشدگی می‌شود که خود، آسیب‌ها و پیامدهای زیادی برای کودک به همراه دارد و جوانب مختلف زندگی‌اش را تا بزرگسالی تحت تاثیر منفی خود قرار می‌دهد. البته خوشبختانه طرحواره‌ها توسط روانشناسان قابل درمان هستند.
در خانواده‌ای بزرگ شدید که تنش و دعوا بین پدر و مادرتان زیاد بوده است
وقتی پدر و مادر پیش کودک با هم دعوا می‌کنند، او نمی‌تواند درک کند که چرا آنها دعوا می‌کنند؟ کودک فکر می‌کند که همه دعواها تقصیر او است و اگر او به دنیا نیامده بود، حالا پدر و مادرش با هم عاشقانه و با آرامش زندگی می‌کردند. در حالی که این تصور اشتباه است. دعواها و مشکلات زوجین، ربطی به فرزندشان ندارد. بلکه به این دلیل اتفاق می‌افتد که آنها مهارت‌های ارتباطی لازم و مهارت حل مسئله را ندارند و انتخاب اشتباهی برای ازدواج خود انجام داده‌اند. به دلیل اینکه کودک این موارد را نمی‌تواند درک کند، خودش را بابت دعواهای پدر و مادرش سرزنش می‌کند.
از خودتان سرسختانه انتقاد می‌کنید
اگر خودانتقادی ناسالم و شدیدی داشته باشید، باعث می‌شود خودتان را بابت اتفاقات زندگی خودتان و اطرافیان‌تان سرزنش کنید.
تفکر سیاه و سفید دارید
برای انجام دادن هر کاری، راه و روش‌های بسیار زیاد و متفاوتی وجود دارد اما فردی که خودسرزنش‌گر است، برای انجام دادن هر کار، فقط یک روش را می‌بیند. چنین فردی با خود این افکار را تکرار می‌کند که «یا این کار رو با این روش انجام میدم و موفق میشم، یا فردی شکست‌خورده هستم.» نگرش این افراد به این گونه است که برای موفق شدن فقط یک راه وجود دارد و اگر از آن راه نروند، یعنی شکست‌خورده هستند.
به خودتان شک دارید
احتمالا چنین تفکراتی دارید: «آیا این کار رو درست انجام میدم؟»، «آیا موفق میشم؟»، «آیا تصمیم درست رو گرفتم؟» و… دائما به خود و کارهایتان شک دارید و از خودتان مطمئن نیستید.
با فردی که از شما سوءاستفاده می‌کند در رابطه هستید
اگر با فردی در رابطه بمانید که از شما سوءاستفاده می‌کند، رفتار بدی با شما دارد، احساسات‌تان را به بازی می‌گیرد، شما را با دیگران مقایسه می‌کند، تحقیر می‌کند و… به مرور زمان اعتماد به نفس و عزت نفس‌تان را در رابطه از دست خواهید داد. در نتیجه شروع به سرزنش کردن خودتان می‌کنید و وارد این چرخه معیوب می‌شوید.
از خودتان مراقبت نمی‌کنید
اگر از لحاظ روانی و جسمی خودتان را رها کنید و از خودتان مراقبت نکنید، کم کم سلامت روانی‌تان را از دست خواهید داد و دچار مشکلاتی خواهید شد. یکی از این مشکلات، وارد شدن به چرخه سمی خودسرزنشگری است.
چگونه از چرخه خودسرزنشگری رها شوم؟
مسئولیت بپذیرید اما خودتان را سرزنش نکنید
مسئولیت‌پذیری با سرزنش کردن خود بسیار فرق می‌کند. کسی که مسئولیت‌پذیر است، قبول می‌کند که اشتباه کرده است و می‌داند که اشتباه کردن چیز بدی نیست. چنین فردی، نه خودش را بابت اشتباهاتش سرزنش می‌کند و نه دیگران را.
خودتان را دوست داشته باشید
وقتی خودتان را سرزنش می‌کنید، نقاط منفی و نقاط ضعف خودتان را می‌بینید، اما وقتی مسئولیت اشتباهات‌تان را می‌پذیرید، می‌توانید نقاط مثبت خود را هم ببینید. با خودتان مهربان باشید، درباره کاستی‌ها و نقاط ضعف خود با خودتان روراست باشید. نیازی نیست نقاط ضعف‌تان را فاجعه‌بار در ذهن‌تان بزرگ کنید. همیشه در کنار نقاط ضعف خود، نقاط مثبت خود را نیز به خودتان یادآوری کنید. انجام دادن این کار باعث می‌شود کم کم خودتان را بیشتر دوست بدارید.
از فرد متخصص کمک بگیرید
متاسفانه یک تصور اشتباه در جامعه وجود دارد که کمک گرفتن از مشاور به این معنا است که شما ضعیف هستید. این طرز تفکر، قطعا صحت ندارد. کمک گرفتن از مشاور به این معنا است که شما می‌خواهید بهبود پیدا کنید. اجازه ندهید این تصور اشتباه اطرافیان‌تان باعث شود سلامت روانی‌تان به خاطر بیفتد. اگر شما نیز جزء افرادی هستید که بسیار زیاد خودتان را سرزنش می‌کنید و نمی‌توانید خودتان را ببخشید، توصیه می‌کنیم از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم بهره‌مند شوید.
کمتر از دیگران انتقاد کنید
اگر شما عادت دارید خودتان را نقد کنید، حتما دیگران را نیز نقد می‌کنید یا آنها را قضاوت می‌کنید. از این به بعد هر کسی را که ملاقات می‌کنید، به او خوبی کنید، با دید مثبت به او نگاه کنید و اگر خواستید قضاوتش کنید، به خودتان تلنگر بزنید که شما از شرایط زندگی‌اش آگاه نیستید. بنابراین بهتر است به جای قضاوت یا انتقاد کردن، به مسائل و مشکلات از دید او نگاه کنید تا متوجه طرز تفکر او بشوید.
دیگران را ببخشید
اگر قادر باشید دیگران را آزادانه ببخشید، می‌توانید این مهارت را پیدا کنید که خودتان را نیز ببخشید. درک کنید که علت رفتارهای دیگران چیست؟ علت رفتارهای بد دیگران نسبت به شما لزوما این نیست که آنها شما را دوست ندارند یا از شما متنفر هستند یا می‌خواهند به صورت عمد به شما آسیب بزنند، بلکه علت بیشتر رفتارهای آدم‌ها این است که آنها به این نوع رفتار عادت کرده‌اند و بهتر از این بلد نیستند رفتار کنند. به عنوان مثال پدر و مادری که فرزندشان را کتک می‌زنند، آیا فرزندشان را دوست ندارند؟ آیا به صورت عمد این کار را انجام می‌دهند؟ قطعا پاسخ منفی است. هیچ پدر و مادری وجود ندارد که فرزندش را وجود نداشته باشد چون عشق والد و فرزندی، یک حس غریزی در همه انسان‌ها است که نمی‌توان آن را از بین برد. پس چرا بعضی از والدین با فرزندان‌شان بد رفتار می‌کنند با این که او را دوست دارند؟ چون آنها هم دردمند هستند. آنها هم سلامت روانی ندارند و با آنها نیز در کودکی بدرفتاری شده است. بنابراین این افراد چه چیزی را باید از والدین‌شان یاد می‌گرفتند؟ رفتار بد را! حالا باید کمی متوجه شده باشید که رفتارهای دیگران نسبت به شما عمدی نیست، بلکه او مهارت درست رفتار کردن را ندارد چون آموزش ندیده است. اگر خودتان را جای او بگذارید و فرض کنید که در آن محیط و خانواده بزرگ شده‌اید، می‌بینید که احتمالا شما نیز همان رفتارها را انجام خواهید داد! پس دیگران را به خاطر چیزهایی که بلد نیستند ببخشید. رفتارهایشان عمدی نیست. ببخشید تا بخشش خود را نیز یاد بگیرید.
درس یاد بگیرید و بگذرید
از اشتباهات‌تان درس‌های ارزشمندی یاد بگیرید و عبور کنید. در گذشته گیر نکنید. از هر چیزی می‌توانید درس‌های ارزشمندی یاد بگیرید. از طلاق این درس را بگیرید که نباید فقط با عشق یک نفر را انتخاب کنید، بلکه باید با منطق نیز انتخاب کنید تا ازدواج موفق داشته باشید. از شکست خوردن در تحصیل این درس را یاد بگیرید که باید بیشتر برای درس‌تان وقت بگذارید تا موفق شوید و… درس‌های ارزشمند یاد بگیرید، درس‌هایی که برای رشد شما هستند و به بهتر شدن زندگی‌تان در آینده کمک می‌کنند و نه درس‌های منفی و بدبینانه. به عنوان مثال برخی از افراد از طلاق گرفتن این درس منفی را می‌گیرند که ازدواج کردن بد است و دیگر نباید ازدواج کنند. این درس، چه کمکی به آینده‌تان می‌کند؟ آیا غیر از این است که این درس باعث می‌شود نیاز غریزی شما برای ازدواج کردن سرکوب شود و وقتی سن‌تان بالا رفت برای ازدواج نکردن مجدد و تنها ماندن پشیمان می‌شوید؟! آیا غیر از این است که شما را از لذت بردن از لحظات عاشقانه و تشکیل خانواده مجدد محروم می‌کند؟ چنین درسی، ارزشمند و صحیح نیست. درس‌های ارزشمند پر از لذت، آرامش و سلامتی هستند و نه منفی، بدبینی و ترس!
سخن پایانی
سرزنش کردن خود، نتیجه‌ای جز مبتلا شدن به افسردگی، کاهش اعتماد به نفس و افزایش احساس شکست‌خوردگی و… به دنبال ندارد. بنابراین بهتر است در این چرخه معیوب و آسیب‌زننده، مدت زمان زیادی باقی نمانید و سریعا برای خارج شدن از آن تصمیم‌گیری و اقدام کنید. برای اینکه بتوانید از سرزنش کردن خودتان دست بردارید. باید تمرین کنید خودتان را بیشتر دوست داشته باشید، با خودتان مهربان باشید، نقاط قوت‌تان را نیز ببینید، از مشاور کمک بگیرید تا راهکارهای موثرتر و بهتری را دریافت کنید و همچنین یاد بگیرید دیگران را قضاوت نکنید و ببخشید. سخت است اما ممکن است! با تمرین و تکرار به هدف‌مان یعنی سلامت روانی و خارج شدن از چرخه خودسرزنشگری می‌رسیم! اگر شما هم به کمک حرفهای در این زمینه نیاز داشتید، می‌توانید از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم استفاده کنید.
