اضطراب: علائم، علت‌ها و درمان (انواع اختلالات اضطرابی کدام‌اند؟)
اختلالات اضطرابی متداول‌ترین اختالالت روانپزشکی تشخیص داده شده در کودکان و جوانان است. تقریبا ۰۲٪ افراد در دوره‌ای از جوانی اختلالات اضطرابی را نشان می‌دهند. در اکثر موارد، اضطراب موقعیت هیجانی مفیدی است که در آماده شدن برای خطرات آینده یا رو در رو شدن با تهدیدهای آنها به تمامیت و رفاه ما کمک می‌کند. به عنوان مثال مقداری بیم و ترس قبل از امتحان می‌تواند ما را برای امتحان برانگیزد، به همین ترتیب، نشانگان ترسِ متوسط در موقعیت‌های خطرناک یا تهدیدکننده زندگی، می‌توانند ما را از خطر محافظت کنند. در این مقاله قصد داریم درباره علائم اضطراب، علت‌های آن و روش‌های درمانی صحبت کنیم. به علاوه مختصر توضیحاتی نیز درباره انواع اختلالات اضطرابی ارائه می‌دهیم.
تفکیک اضطراب ناسازگارانه با اضطراب سالم
این سه مورد در تفکیک اضطراب ناسازگارانه (اضطراب ناسالم) و اضطراب سالم، به متخصصان می‌تواند کمک کند.
۱_شدت علائم ۲_مزمن بودن ۳_مقدار اختلال
اول اینکه اضطراب ناسازگارانه شدید است. به عنوان مثال اگر دانشجویان درباره ارائه گزارش شفاهی سر کلاس ترس را تجربه می‌کنند، در اکثر موارد اضطراب متوسط به طور مناسب و سازگارانه وجود دارد و این حالت می‌تواند دانشجویان را برای آماده شدن برای ارائه مطلب برانگیزاند، اما اگر این حالت بهذ احساس شدید پریشانی یا ناراحتی روانشناختی منجر شود، ترس ناسازگارانه خواهد شد. مثلا ممکن است ذهن دانشجو بهم بریزد یا شاید کمی قبل از ارائه مطلب، به علت اضطراب، از نظر جسمانی بیمار شود، اگر نگرانی درباره امتحان آتی، افراد را در جهت آماده شدن برای امتحان سوق دهد و پس از پایان امتحان از بین برود، سازگار و مثبت خواهد بود. با وجود این، نگرانی مزمن اغلب ناسازگارانه است. فرد همیشه در انتظار فاجعه است و بی‌تابی درازمدت را تجربه می‌کند. اضطراب ناسازگارانه با توانایی افراد در انجام تکالیف روزمره تداخل می‌کند. مثالا اکثر افراد قبل از مصاحبه شغلی، اضطراب متوسطی را تجربه می‌کنند. اضطراب زمانی ناسازگارانه می‌شود که افراد تصمیم بگیرند، در مصاحبه‌ای که برایشان عالی است و زیاد تحریک‌کننده نیست، شرکت کنند. مثال دیگر این است که اکثر مردم پیش از سوار شدن به هواپیما کمی اضطراب را تجربه می‌کنند ولی اگر شخص از رفتن به عروسی بهترین دوستش به علت ترس از پرواز، خودداری کند، این ترس مشکل‌ساز خواهد بود.
نشانه‌های اضطراب
این علائم معمولا به صورت نشانه‌های شناختی یا روانی، نشانه‌های رفتاری و نشانه‌های جسمانی خودشان را نشان می‌دهند. در ادامه هر یک از این علائم را به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نشانه‌های شناختی (روانی) اضطراب
نشانه‌های شناختی اضطراب بیشتر به موضوعات ذهنی مربوط می‌شود. این نشانه‌ها می‌توانند در زندگی عادی فرد اختلال ایجاد کنند. برخی ازمهم‌ترین و رایج‌ترین نشانه‌های شناختی اضطراب عبارت‌اند از:
۱_ترس از آینده
۲_احساس ناتوانی
۳_ترس از مرگ و بیماری‌ها
۴_افکار منفی درباره خود، دنیا و آینده
۶_عزت نفس ضعیف
نشانه‌های فیزیکی اضطراب
1_بالا رفتن تعداد ضربان قلب
۲_عرق کردن دست و پا
۳_لکنت زبان
۴_تنگی نفس
۵_رنگ پریدگی
۶_انقباض ماهیچه
۷_احساس درد در ناحیه قفسه سینه
۸_فشار خون بالا
۹_سردرد ناگهانی
اضطراب، افسرگی و خشم، سه ضلع یک مثلث خطرناک هستند. خشمِ ناشی از اضطراب شدید، می‌تواند به روابط شما آسیب جدی بزند.
انواع اضطراب
ترسِ مرضیِ خاص درکودکی و نوجوانی
ترس‌های مرضی خاص بین کودکان و نوجوانان خیلی متداول است و عموما سطح پایین‌تر رشد شناختی را منعکس می‌کنند. کودکان نوپا به ترس از اشیاء عینی مثل حیوانات و موجودات خیالی گرایش دارند. کودکان بزرگتر، به ترس ازموقعیت‌هایی گرایش دارند که ممکن است به خودشان یا به دیگران صدمه برسانند. مثل طوفان و بلاهای طبیعی دیگر. ترس‌های نوجوانان، رغبت آنها در تعاملات و پیشرفت اجتماعی را منعکس می‌کند. اکثر کودکان مبتلا به ترس‌های مرضی، تا بزرگسالی روی مشکل خود پافشاری نمی‌کنند و ممکن است به آنها اعتراف نکنند، هرچند ترس‌های مرضی کودکان ممکن است به مشکلات اضطرابی خلقی و بدنی دیگر در نوجوانی و بزرگسالی کشیده شود. اگر ترس مرضی کودکی به اختلال پریشانی معنادار منجر شود، مستحق توجه بالینی روانشناس خواهد بود.
ترس مرضی اجتماعی (ترس از اجتماع)
ترس پایدار از اجتماع یا موقعیت‌های اجتماعی را ترس مرضی اجتماع می‌گویند. مثل فردی که در یک جمع دچار اضطراب شدید می‌شود و علائم جسمی و روانی اضطراب را تجربه می‌کند. مثلا صورتش سرخ می‌شود، دستانش عرق می‌کند و می‌لرزد و…
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال استرس پس از ضربه روانی یا سانحه با یک سری خصیصه‌های نشانگان هیجانی، فیزیولوژیکی و رفتاری تعریف می‌شود که در پی مواجه شدن با حادثه آسیب‌زا ظهور می‌کند. علائم آن عبارت‌اند از:
1_ناتوانی در به یاد آوردن یک جنبه از حادثه آسیب‌زا
۲_کاهش محسوس علاقه و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و هدفمند
۳_احساس گوشه‌گیری یا دوری از دیگران
۴_ ناتوانی در داشتن و ابراز کردن احساسات عاشقانه
فوبیای فضای باز
فوبیا، حالت شدیدی است که با حالت ترس و وحشت شدید و غیرمنتظره‌ای مشخص می‌شود که منجر به آشفتگی یا اختلال در عملکرد شخص می‌شود. در طی مراحل فوبیا (اختلال هراس)، افراد یک دوره آشفتگی روانشناختی شدید و حاد را تجربه می‌کنند. در طی مراحل فوبیا، نشانه‌هایی تجربه می‌شود که در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند: نشانه‌های شناختی مثل از دست دادن تمرکز و قدرت تصمیم‌گیری. نشانه‌های هیجانی مثل دیوانه شدن یا از دست دادن کنترل. نشانه‌های بدنی یا جسمی مثل سرگیجه و تپش قلب.
سایر انواع فوبیاها
فوبیاها انواع بسیار زیاد و گسترده ای دارند، مثل فوبیای ترس از پرواز، فوبیای ترس از عنکبوت، فوبیای ترس از مار، فوبیای ترس از آسانسور، فوبیای ترس از فضای بسته و… همه انوع فوبیاها نیز از جمله اختلالات اضطرابی هستند.
اختلال اضطراب پس از جدایی
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی از ترک مراقبت‌کنندگان مثل والدین و یا افراد دیگری که به آنها دلبستگی دارند، اضطرابی افراطی نشان می‌دهند. مثلا کودک در هنگام ترک مادرش، بیش از حد گریه می‌کند.
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
اختلال وسواس فکری-عملی از دو نوع وسواس فکری و وسواس عملی تشکیل شده است. به این صورت است که فرد مبتلا به این اختلال اضطرابی، نوعی افکار اضطراب‌آور و پریشان در ذهنش دارد که باعث می‌شوند برای آرام کردن و تسکین دادن این افکار، تن به رفتارهای اجباری و تکرارشونده بدهد. به عنوان مثال فردی که وسواس شستشو دارد، برای اینکه از ترس شدید از آلودگی و میکروب رها شود، ممکن است ساعات زیادی را به شستشو دستان یا وسایل اطرافش اختصاص بدهد، به طوری که حتی گاهی به دلیل رفتارهای افراطی‌اش، آسیب می‌بیند. مثلا آن قدر دستانش را می‌شوید که کاملا پوستش قرمز و حساس می‌شود. البته وسواس‌های جنسی، طرحواره معیارهای سختگیرانه، ترس از بیماری و… نیز شامل این اختلال وسواس هستند.
اختلال اضطراب فراگیر
اضطراب فراگیر، همراه با ترس و بیم است. یعنی اضطراب و نگرانی مفرط درباره آینده در بزرگسالان و فکر کردن افراطی درباره جنبه‌های مختلف زندگی روزمره نظیر تکالیف کاری، مدیریت هزینه‌ها، قرار ملاقات‌ها و فراهم کردن نیازمندی‌های خانواده.
درمان اضطراب
رفتار درمانی شناختی
رفتاردرمانی برای ترس‌های مرضی کودکان نزدیک به 80 سال قدمت دارد. همچنین از روش درمانی رفتار درمانی شناختی، برای جداسازی افکار اضطراب‌آور در بزرگسالان و درمان علائم اضطراب استفاده می‌شود. ابتدا افکار مربوط به اضطراب در فرد شناسایی می‌شوند و سپس درمانگر به درمانجو کمک می‌کند رفتار و الگوهای رفتاری اشتباهش را تغییر دهد تا کمتر دچار اضطراب شود. همچنین از تمرینات تن آرامی و ریلکسیشن نیز برای کاهش علائم اضطراب استفاده می‌شود.
حساسیت‌زدایی منظم
سومین روش درمانی رفتاری برای درمان ترس‌های مرضی، حساسیت‌زدایی منظم است. این روش براساس اصل شرطی‌سازی کلاسیک است. در حساسیت زدایی منظم، کودکان یا فرد بیمار، به طور کنترل شده با محرکی که از آن می‌ترسند رو به رو می‌شوند. این کار چندین بار تکرار می‌شود تا فرد کاملا به آن محرک عادت کند و بتواند ترس خود را کنترل کند. به مرور زمان فرد به محرک عادت کرده و دیگر دچار تنش و اضطراب نمی‌شود. یعنی یادگیری ذهنی اتفاق می‌افتد.
دارو درمانی برای اضطراب
مداخالت اجتماعی روانی، براساس مواجه‌سازی، درمان اولیه برای اکثر اختالالت اضطرابی هستند. اگر درمانگر صلاح بداند، درمانجو را به یک روان پزشک ارجاع می‌دهد تا داروهای آرام‌بخش لازم را دریافت کند و در کنار جلسات مشاوره از آن استفاده کند. این داروها به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کنند.
روش‌های درمانی عمومی برای کاهش اضطراب
در کنار مشاوره و روان درمانی، می‌توان از این روش‌های عمومی برای کاهش علائم اضطراب استفاده کرد:
- ورزش کردن
- مدیتیشن
- نوشتن افکار اضطراب‌آور برای تخلیه ذهن
- تنفس آگاهانه و آهسته برای کاهش علائم اضطراب
- تمرین ذهن آگاهی
- صحبت کردن با فرد معتمد و آگاه برای تخلیه شدن ذهن از افکار اضطراب‌آور
- پیاده‌روی کردن
علل اضطراب
به نظر می‌رسد که نقش ژنتیک در ترس‌های مرضی، نسبتا بیش از ترس‌های مرضی دیگر است. عواملی مثل تجربیات تلخ زندگی، داشتن خانواده پرتنش و مبتلا بودن به سایر مشکلات روانی نیز از عوامل ایجاد شدن اضطراب شدید و مرضی است.
سخن پایانی
اضطراب، همانند افسردگی، یکی از اختلالات و مشکلات روانی شایع و رایج در جهان است. اضطراب، انواع مختلفی دارد، مثل انواع فوبیاها، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال اضطراب جدایی و… هر کدام از این اختلالات، علل، علائم و روش‌های درمانی خاص خود را دارند. علائم اضطراب به سه دسته علائم ذهنی (شناختی)، علائم هیجانی و علائم جسمانی تقسیم‌بندی می‌شود. مثل داشتن افکار اضطراب‌آور، احساس دیوانه شدن یا از دست دادن کنترل و سرگیجه، تپش قلب، تنفس سریع و… البته این نکته را در نظر داشته باشید که مقداری اضطراب طبیعی و برای ادامه زندگی و موفق شدن در آن ضروری است، اما اضطرابی که باعث بروز علائم منفی و آزاردهنده در فرد شود و یا زندگی اش را مختل کند، اضطراب ناسازگارانه است. این نوع اضطراب نیاز به درمان دارد. درمان های مختلفی برای اضطراب وجود دارد. مثل رفتار درمانی شناختی، طرحواره درمانی، مواجه سازی و در صورت لزوم در کنار روش های درمانی ذکر شده، از داروهای آرام بخش نیز استفاده می شود. اگر علائم اضطراب ناسازگارانه را تجربه می کنید، توصیه می کنیم برای درمان و رسیدن به آرامش، از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم استفاده کنید.
