بیماری‌های روان تنی (سایکوسوماتیک): علائم، پیشگیری و درمان
تا حالا برایتان پیش آمده است که در هنگام استرس، اضطراب، ناراحتی و یا خشم، ناراحتی‌ها و مشکلات جسمی در خودتان احساس کنید؟ به عنوان مثال تا به حال پیش آمده است که در شرایط پرتنش، دل درد، سردرد، سرگیجه، مور مور شدن انگشتان دست یا پا و… را تجربه کنید؟ به این دردها و مشکلات جسمی که در هنگام شرایط بد روانی در فرد ایجاد می‌شوند، بیماری‌های روان تنی یا سایکوسوماتیک می‌گویند. این بیماری‌ها هیچ منشاء جسمی ندارند و فقط در شرایط بد روحی و روانی ایجاد می‌شوند و با آرام شدن فرد، رفع می‌شوند. اگر به خاطر این دردهای جسمی به پزشک مراجعه کنید، هر آزمایشی را هم که بدهید، پزشک به شما خواهد گفت که کاملا سالم هستید اما شما همچنان این دردها را احساس می‌کنید. به دلیل اینکه این دردها و مشکلات جسمی، منشاء روانی دارند، در آزمایش‌های جسمی قابل تشخیص نیستند. در این مقال قصد داریم انواع بیماری‌های روان تنی را معرفی کنیم و توضیح بدهیم. سپس به شما کمک می‌کنیم که با چندین راهکار سعی کنید این مشکلات جسمی را رفع کنید و به آرامش روانی برسید.
بیماری‌های روان تنی چقدر شایع هستند؟
طبق تحقیقات انجام شده، بیماری‌های روان تنی تقریبا بین 7 تا 7 درصد از جمعیت جهان اتفاق می‌افتد. به دلایل ناشناخته و نامعلوم، زنان 10 برابر بیشتر از مردان، دچار این بیماری‌ها می‌شوند.
چه افرادی بیشتر مستعد بیماری‌های روان تنی هستند؟
هر فرد در هر سنی که باشد، ممکن است دچار بیماری‌های سایکوسوماتیک شود، اما تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از افراد با شرایط زندگی و روانی خاص که در ادامه مقاله توضیح می‌دهیم، بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری‌ها هستند.
- داشتن زندگی بی‌نظم و پرتنش
- داشتن طرحواره بازداری هیجانی (مشکل داشتن در ابراز و بیان احساسات و انباشته کردن همه چیز در خود)
- داشتن طرحواره رهاشدگی و محرومیت هیجانی
- داشتن سابقه مورد سوءاستفاده جنسی و جسمی قرار گرفتن
- افسردگی
- اختلالات شخصیت
- سوءمصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی
- بیکاری
علائم بیماری‌های روان تنی
این بیماری‌ها می‌توانند هر کدام از اندام‌های بدن را درگیر کنند اما در کل علائم زیر رایج هستند:
- خستگی و کسل بودن
- بی‌خوابی
- انواع دردها در نواحی مختلف بدن (مثل درد در ناحیه کمر و گردن)
- بالا رفتن فشار خون
- تنگی نفس (حمله پانیک)
- سوءهاضمه و سایر ناراحتی‌های معده
- سردرد و میگرن
- اختلال نعوظ و شایر اختلالات جنسی
- التهاب پوست و جوش‌های پوستی
- زخم معده
چه چیزی باعث این علائم جسمانی می‌شود؟
پژوهشگران و دانشمندان معتقد هستند که وقتی فرد دچار استرس، اضطراب و افسردگی می‌شود یا خشم را تجربه می‌کند، یک سری هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی در بدن فرد از مغز او ترشح می‌شود که باعث ایجاد شدن این علائم فیزیکی و جسمی می‌شود.
چگونه بیماری‌های روان تنی تشخیص داده می‌شوند؟
وقتی فرد به روانشناس مراجعه می‌کند، روانشناس برای تشخیص اینکه مشکلات جسمی درمانجو منشاء روانی دارد، اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- ممکن است آزمایشات جسمی مربوطه را چک کند و یا از فرد بپرسد که نتایج آزمایشاتش منفی بوده است یا مشکل جسمی تشخیص داده شده است.
- مدت زمان علائم را از فرد می‌پرسد.
- میزان استرس، اضطراب و سایر هیجانات و احساسات منفی فرد را چک می‌کند و از او می‌پرسد.
- چند مورد از اتفاقات و رویدادهای منفی زندگی فرد را می‌پرسد.
- افکاری که در طول روز به ذهن فرد می‌آیند را چک می‌کند که درباره چه هستند و چه احساساتی را در وی ایجاد می‌کنند.
چه مدت علائم جسمی باید ادامه پیدا کنند تا بیماری روان تنی تشخیص داده شوند؟
اگر آزمایشات جسمی این موضوع را اثبات کنند که مشکل جسمی وجود ندارد و علائم جسمی حداقل 6 ماه است که ادامه‌دار هستند، به این معنا است که فرد به بیماری روان تنی مبتلا است.
درمان‌های تخصصی برای بیماری‌های روان تنی
- رفتار درمانی شناختی
- دارو درمانی مثل تجویز داروهای آرام‌بخش
- درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
برای درمان بیماری‌های روان تنی، می‌توانید از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم کمک بگیرید.
نحوه پیشگیری از بیماری‌های روان تنی (سایکوسوماتیک)
- در زندگی آنچه را که نمی‌توانید کنترل کنید را رها کنید و جدی نگیرید.
- به طور منم ورزش کنید و تحرک بدنی داشته باشید.
- به اندازه کافی بخوابید.
- احساسات و افکار منفی‌تان را یادداشت کنید تا از ذهن‌تان تخلیه شوند و منجر به بیماری‌های جسمانی نشوند.
- استفاده از مشروبات الکلی را کم کنید.
- سیگار را ترک کنید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- اگر اضافه وزن دارید، حتما وزن‌تان را کم کنید.
- مدیتیشن و تمرینات تن آرامی انجام بدهید.
- از افراد سالم زندگی‌تان حمایت دریافت کنید.
- شغل مناسب و خوبی داشته باشید که به آن علاقه‌مند هستید.
- به چیزهایی که به شما آسیب می‌رسانند «نه» بگویید.
روش‌های کاهش علائم بیماری‌های روان تنی
مدیتیشن انجام دهید
در یک محیط آرام به تنهایی بنشینید. ترجیحا اتاق‌تان باید نسبتا تاریک باشد. می‌توانید یک شمع و عود خوشبو هم روشن کنید تا فضای اتاق برای آرامش شما فراهم شود. دمای اتاق را تنظیم کنید که نه بسیار سرد باشد و نه بسیار گرم. در حالی که نشسته‌اید، یک موسیقی آرامش‌بخش بدون کلام پخش کنید. مثل صدای باران، صدای پرندگان، صدای پیانو و یا هر چیزی که به شما آرامش می‌دهد. سپس سعی کنید در حالی که موسیقی را می‌شنوید، به دم و بازدم‌تان هم توجه کنید. به بالا و پایین شدن قفسه سینه‌تان توجه کنید و حس کنید که تنفس‌تان چقدر لذت‌بخش و آرام است و برای حفظ بقاء شما است یعنی ضروری است. سعی کنید تنفس‌تان را کنترل کنید یعنی آرام نفس بکشید. تنفس را می‌توانید با چشمان بسته نیز انجام بدهید. اگر چشمان‌تان را باز نگه می‌دارید، سعی کنید به یک مکان ثابت نگاه کنید تا حواس‌تان پرت نشود و بتوانید تمرکزتان را حفظ کنید. شاید در روزهای اول انجام دادن این تمرین، تمرکز کردن سخت باشد. شاید در حین انجام آن، همچنان به چیزهای منفی فکر کنید. اشکالی ندارد و طبیعی است. به مرور زمان ذهن‌تان از این انرژی منفی که دارد، خارج خواهد شد. به خودتان فرصت بدهید و سعی کنید حتما هر روز این تمرین را انجام بدهید. به مرور زمان بعد از چند روز یا یک یا دو هفته، نتیجه معجزه‌آسای این تمرین را خواهید دید. هرچقدر بیشتر ادامه بدهید، نتیجه آن بهتر و آشکارتر خواهد شد. سعی کنید صبح و شب در حدود 2 تا 10 دقیقه این تمرین را انجام بدهید. بسیار زیاد به افزایش تمرکز، حفظ آرامش و کنترل افکار و احساسات‌تان کمک می‌کند. بنابراین کم کم بیماری‌های جسمی‌تان هم درمان خواهند شد.
به عضلات‌تان آرامش بدهید
روی زمین یا روی تخت دراز بکشید و این تمرین را انجام بدهید. دست‌ها را در کنار بدن‌تان به صورت صاف قرار بدهید. سپس سعی کنید از انگشتان پا تا بالاترین نقطه صورت‌تان را حس کنید و به ترتیب از پایین به بالا یا از بالا به پایین، عضلات اندام‌هایتان را منقبض و سپس منبسط کنید. این کار را تا جایی ادامه بدهید که احساس آرامش و آزاد شدن عضلات‌تان را تجربه کنید.
ورزش کنید
ورزش منظم به آزادسازی هورمون‌های آرامش و به کاهش هورمون‌های استرس و اضطراب، کمک زیادی می‌کند. سعی کنید در طول هفته حداقل 3 بار در حدود 30 دقیقه ورزش کنید. می‌توانید پیاده روی منظم را با ورزش جایگزین کنید.
برای ترک عادات بدتان بکوشید
اگر به سیگار، مواد مخدر یا مشروبات الکلی اعتیاد دارید و یا از سایر عادات رفتاری اشتباه در زندگی‌تان پیروی می‌کنید، حتما این مشکل را حل کنید. سعی کنید عادات خوب را جایگزین عادات رفتاری اشتباه و آسیب‌زننده بکنید. اگر در این زمینه نیاز به کمک داشتید، حتما از یک مشاور کمک بگیرید.
نفس عمیق بکشید
در شرایطی که تنش یا خشم را تجربه می‌کنید، برای رسیدن به آرامش، نفس عمیق بکشید. چند ثانیه نفس عمیق بکشید، سپس چند ثانیه کوتاه نفس‌تان را نگه دارید و بعد بازدم را انجام بدهید. با آرامش و آهسته این کار را چندین مرتبه تکرار کنید. کم کم حس آرامش به شما دست خواهد داد.
تغذیه سالم داشته باشید
به جای استفاده بیش از حد خوراکی‌های پرچرب، آماده و فرآوری شده و یا غذاهای سرخ شده، بیشتر از میوه، سبزیجات و غذاهای سالم خانگی استفاده کنید. با داشتن رژیم غذایی سالم، هم سلامت جسمانی‌تان را تا حد زیادی تضمین می‌کنید و هم سلامت روانی‌تان را.
خواب کافی داشته باشید
حتما هر شب 8 تا 9 ساعت بخوابید. این میزان خواب برای خوب کار کردن ذهن و اندام‌های بدن بزرگسالان ضروری است. اگر در طول روز هم نیاز به استراحت دارید، کمتر از یک ساعت چرت بزنید.
کمال‌گرا نباشید
انتظار نداشته باشید کارها را بی‌عیب و نقص انجام بدهید. به خودتان اجازه اشتباه کردن بدهید. هر چقدر معیارهای سختگیرانه برای انجام دادن کارهایتان برای خودتان تعیین کنید، استرس و اضطراب بیشتری خواهید داشت. بنابراین برای کاهش علائم بیماری‌های روان تنی، باید دست از کمال‌گرایی، معیارهای سختگیرانه و توقعات زیاد از خود بردارید.
کمتر از کافئین استفاده کنید
کافئین نوعی محرک است و باعث افزایش تنش در شما می‌شود. بنابراین زمانی که حال بدی دارید، از نوشیدنی‌ها یا خوراکی‌هایی که حاوی مقادیر زیادی کافئین هستند کمتر استفاده کنید. مثل قهوه و شکلات.
سخن پایانی
امروزه با استرس‌آور شدن زندگی‌ها، مخصوصا زندگی‌های شهری، هم سلامت روانی افراد کاهش پیدا کرده است و هم سلامت روانی افراد. به همان اندازه میزان بیماری‌های روان تنی (سایکوسوماتیک) هم شیوع بیشتری پیدا کرده است. مثل انواع دردهای جسمی، مشکلات گوارشی، تنگی نفس و…. در بسیاری از افراد، حتی در نوجوانان و جوانان ما چنین علائم جسمی را می‌بینیم که درواقع طبق آزمایشات تشخیصی مثل آزمایش خون، سونوگرافی و… هیچ نوع منشاء جسمانی ندارند. به این بیماری‌ها، بیماری‌های روان تنی گفته می‌شود. در این مقاله توضیح دادیم که با استفاده از چه روش‌هایی می‌توانید این علائم جسمانی ناشی از تنش‌ها و هیجانات منفی را کنترل کرده و کاهش بدهید، اما توصیه می‌کنیم برای درمان این بیماری‌ها، از روانشناس کمک بگیرید تا با استفاده از تکنیک‌های روان درمانی، درمان انجام شود. درواقع فردی که درگیر این بیماری‌ها است، باید سبک زندگی‌اش را تغییر دهد و به علاوه مهارت کنترل و مدیریت تنش‌ها و هیجانات را یاد بگیرد. در این زمینه می‌توانید از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم استفاده کنید.
