اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder): علائم، ریشه و درمان

زمان مطالعه: 7 دقیقه

اختلال شخصیت مرزی چیست؟ چه نشانه‌هایی دارد و چگونه باید درمان شود؟ در این مقاله درباره این مسائل توضیح می‌دهیم. از آنجایی که اختلالات شخصیتی، اختلالاتی رایج در جهان هستند، بهتر است درباره آنها آگاهی داشته باشیم تا بتوانیم این افراد را شناسایی کنیم یا اگر خودمان دچار این اختلال هستیم بتوانیم آن را درمان کنیم تا ارتباطات، سلامت روانی و جسمانی و زندگی‌مان تحت تاثیر منفی آن قرار نگیرد.

شخصیت به چه معناست؟

---

ما معمولا از واژه شخصیت استفاده می‌کنیم اما واقعا معنای این اصطلاح چیست؟ اصطلاح شخصیت از کلمه لاتین نقاب نمایش یا پرسنا مشتق شده است. پرسنا به معنای یک نقاب یا ماسک هنری است که بازیگران هنرهای نمایشی در عصر باستان به چهره می‌زدند. همان گونه که هنرپیشه از طریق ماسک تظاهر به چهره دیگری می‌کند، واژه پرسنا نیز نشان دهنده تظاهر نمودن و نمایش ظاهری است.  به طور خلاصه شخصیت ما پاسخی است که به این پرسش مهم می‌دهیم یعنی ما که هستیم؟ ما به این پرسش پاسخ می‌دهیم. جواب این سوال یعنی چیزی که ما را از سایر افراد متمایز می‌کند و شامل منش و نحوه رفتار ویژگی‌ها و نقاط ضعف ما است. شخصیت ما بر چگونگی رفتار کردن، خلق و خو، روحیه و نگرش‌های ما تاثیر می‌گذار. این تاثیرات از روی نحوه کنار آمدن و تعامل ما با مردم مشخص می‌شود. به عقیده مورفی، احساس ما از خود استنباط ما از این سوال که چه کسی هستیم از سه مولفه اساسی تشکیل شده است که عبارت است از: خود انگاره، عزت نفس یا احترام به خویشتن یا خود آرمانی

خودانگاره

خودانگاره به برداشت ما ازخودمان اشاره دارد. خودمان‌ را چگونه توصیف می‌کنیم و فکر می‌کنیم چه چگونه آدمی هستیم. در مجموع می‌توان این‌گونه خلاصه کرد و خودانگاره را تعریف کرد: خودانگاره نوعی عکس یا تصویر ذهنی است که همه ما از خودمان داریم: چه کسی هستیم؟ چگونه به نظر می‌رسیم؟ در کدام زمینه‌ها برتر هستیم؟ نقاط ضعف و محدودیت‌های ما کدام‌اند؟ درواقع پاسخی که به این گونه سوالات می‌دهیم نوعی تصور ذهنی را تشکیل می‌دهد که اصطلاحا خودانگاره نامیده می‌شود.

عزت نفس

واژه احترام به معنای قضاوت کردن و داوری است؛ بنابراین عزت نفس یا احترام به خویشتن به این معنی است که شما از طریق قضاوت کردن و ارزش قائل شدن برای خود، خودتان را چگونه برآورد می‌کنید و چه نظری درباره خود دارید.

خودآرمانی

همان شخصیتی است که دوست داریم باشیم و رویاها جاه‌طلبی‌ها و باورهای ما درباره خودمان است. خود آرمانی هر کسی معمولا شخصیت‌های محبوب خود او است: استاد، هنرپیشه و… یعنی کسی که می‌خواهیم باشیم یا در رویاهایمان آن نقش را تصور می‌کنیم.

موارد فوق خلاصه‌ای از تعریف شخصیت از لحاظ علم روانشناسی است. حال سراغ تعریف اختلال شخصیت می‌رویم.

منظور از اختلال شخصیت چیست؟

فیلیپ پینل، روانپزشک فرانسوی اولین کسی بود که در حدود ۲۰۰ سال پیش به تعریف اختلال شخصیت پرداخت. وی اختلال شخصیت را وضعیتی می‌داند که طی آن هیچ تغییری در کارکرد و بازده ذهنی فرد ایجاد نمی‌شود، ولی نوعی اختلال  درحالت خلقی بیمار دیده می‌شود مثل رفتارهای تکانشی. افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از لحاظ هیجانی بی ثبات هستند. احتمال می‌رود که DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) جایگزین نظام تشخیصی جدیدی شود که مبتنی بر مدل پنج عاملی است. عوامل ۵ گانه به شرح زیر است: گشودگی به تجربه، با وجدان بودن یا مسئولیت‌پذیری، برونگرایی، توافق‌گرایی یا سازگاری و روان رنجوری. این عوامل پنج گانه در تست شخصیت شناسی نئو که یکی از معتبرترین تست‌های شصیت شناسی است، قابل اندازه‌گیری است. برای انجام تست نئو فرم کوتاه (60 سوال) می‌توانید در واتساپ به شماره 09361835098 پیام دهید. هنگامی از اختلال شخصیت صحبت می‌شود که حوزه متعددی از شخصیت فرد، موجب مشکلاتی در زندگی روزمره وی شده باشد به طوری که ممکن است این مشکلات باعث درد و رنج خود فرد یا دیگران شود. این نوع مشکلات ممکن است در رابطه با موارد چهارگانه زیر باشد:

_ خودانگاره

_ ارتباط با دیگران

_ تصور شخص از خودش

_ کنترل تکانه

زمانی که فردی دارای مشکلاتی برای کنار آمدن با زندگی باشد و رفتار وی به طور پایدار، مقاوم و انعطاف‌ناپذیر موجب پریشانی یا آشفتگی دیگران شود، با اختلال شخصیت سر و کار داریم. اختلال شخصیت بیانگر مجموعه‌ای از رفتارهای گوناگون و پیچیده است.  جلوه آشفتگی روانی در هر یک ازاین اختلال‌ها کاملا متفاوت است. با این حال مشکلاتی که افراد مبتلا به اختلال‌های شخصیت تجربه می‌کنند هر روز و در اغلب تعامل‌های آنها با دیگران وجود دارد. خواه مشکلات این افراد وابستگی شدید، ترس از صمیمت زیاد، نگرانی شدید، دروغگویی فروان و بی دلیل و رفتارهای استثمارگرایانه باشد یا خشم کنترل‌ناپذیر، به هر حال آنها معمولا ناخشنود و ناسازگار هستند. آنها در دوره معیوبی گرفتار می‌شوند که در آن، سبک شخصی آشفته‌شان دیگران را بیزار نموده و از این رو شیوه‌های برقراری ارتباط مشکل آفرین آنها را تشدید می‌کند.

مردم درباره اختلال شخصیت مرزی چه عقیده‌ای دارند؟

برخی افراد که از اختلال شخصیت مرزی رنج می‌برند، به طور تحقیرآمیزی توسط مردم توصیف می‌شوند. متداول‌ترین واژه‌های ناروایی که آنها استفاده می‌کنند،عبارت‌اند از:

• توجه‌طلب
• غیر قابل درمان
• افراد بد یا دیوانه
• محتاج و نیازمند
• کسی که لیاقت درمان ندارد
• بی کفایت
• بدقلق
• خودخواه
• ضعیف
• دردسر درست کن

درد و رنج ناشی از اختلال شخصیت مرزی چگونه است؟ آیا می‌توان دردی شبیه آن یافت؟

واقعا مشکل است که بگوییم رنج بیماران مبتلا به شخصیت مرزی به چه می‌ماند، شاید هیچ یک از بیماران نتوانند حدس خود را بیان کنند. اگر بخواهیم این بیماری را برای شما شبیه‌سازی کنیم می‌توانیم بگوییم ممکن است شما به صورت پیاپی دوره‌هایی از غم، خشم و سکون را تجربه کرده باشید.

علت و ریشه اختلال شخصیت مرزی

---

 برخی از نظریه‌هایی که درباره علت این اختلال ارائه شده است عبارت‌اند از:

 نظریه ژنتیک

 به این معنا که شما می‌توانید این اختلال را از خانواده خود به ارث برده باشید.

نظریه‌های نا به هنجاری مغزی

 این نظریه یعنی مغز شما از پاره‌ای از جهات، متفاوت از مغز دیگران عمل می‌کند.

نظریه محیطی

 یعنی علت این اختلال به مسائلی که در گذشته شخصی شما مربوط می‌شود.

چقدر احتمال دارد شما اختلال شخصیت مرزی را به ارث برده باشید؟

 نتایج بعضی از مطالعات بر روی مطالعات و دو قلوها نشان می‌دهد که اختلال‌های شخصیت می‌تواند ارثی باشد. چنانچه یکی از اعضای نزدیک خانواده شما به این اختلال دچار باشند، شما نیز در معرض خطر ابتلا به آن قرار خواهید گرفت، اگر چه که هیچ داده آماری خاصی در انگلستان وجود ندارد اما احتمال خطر ابتلا به اختلال شخصیت مرزی به واسطه عوامل ژنتیکی بسیار کمتر از خطر ابتلا به واسطه محیطی است.

آیا برخی از نابهنجاری‌های مغزی در این اختلال دخالت دارند؟

 مغز و سایر قسمت‌های سیستم عصبی از سلول‌های مختلف زیادی تشکیل شده‌اند ولی مهم‌ترین آنها اصطلاحا نورون نامیده می‌شوند‌. ما بیلیون‌ها نورون داریم که می‌توانند پیام‌های عصبی را از مغز گرفته و به سایر قسمت‌های بدن انتقال بدهند درست مثل مدارهایی که در رایانه وجود دارد. متخصصان با مطالعه سیناپس‌ها اطلاعات زیادی درباره این سلول‌های عصبی یا نورون‌ها بدست آورده‌اند. سیناپس عبارت است از شکاف کوچکی که یک سلول عصبی را از سلول‌های دیگر جدا می‌کند. سیناپس جایی از مغز که نقش مهمی در اختلال شخصیت مرزی ایفا می‌کند. به نظر می‌رسد همین انتقال‌دهنده‌های عصبی باشند که گفته می‌شود کسانی که از این اختلال رنج می‌کشند ممکن است در برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی دچار عدم تعادل باشند. یکی از مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی اخیر در این اختلال، ماده شمیایی مهمی به نام سروتونین است. داروهایی که به کنترل علائم اختلال شخصیت مرزی کمک می‌کند، احتمالا باعث افزایش سطوح این انتقال‌دهنده عصبی می‌شوند. سروتونین مسئول تنظیم و متعادل کردن هیجان‌های ما از قبیل خشم، اضطراب و تحریک‌پذیری است. بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلال، سطوح بالایی از فشار روانی را در ابتدای کودکی تجربه کرده‌اند. این گونه تجارب، باعث تغییراتی در رشد مغز شده است و به همین دلیل کسانی که از اختلال شخصیت مرزی رنج می‌کشند در مقایسه با بزرگسالانی که توانایی خوبی برای کنترل هیجان‌های خود دارند به صورت تکانشی‌تر به برون‌ریزی هیجانات خود می‌پردازند هر چند افراد سالم نیز گاها به طور غیرارادی به بیرون‌ریزی هیجان‌های خود اقدام می‌کنند ولی باز هم توانایی آنها در چنین مواقعی برای تنظیم هیجان‌ها، بهتر از افراد مبتلا به شخصیت مرزی است.

آیا ممکن است محیطی که در آن بزرگ شده‌اید، باعث شکل‌گیری این اختلال در شما شده باشد؟

برخی از علائمی که بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی به آن دچار هستند ممکن است به واسطه تجربه‌های زننده‌ای باشد که در زمان رشد از سر گذرانده‌اند. برخی از این تجربه‌ها به شرح زیر است:

_ فقدان و از دست دادن یک فرد عزیز چه به واسطه طلاق و چه از طریق داغ‌دیدگی

_ غفلت از نیازهای اساسی کودک، برای مثال محبت و حمایت

_ سوءاستفاده و آزار هیجانی، برای مثال انتقادگری یا آزار کلامی

_ بیماری‌های دردناک

_ رفتار بی ثبات و متغیر از سوی مراقب که معمولا مادر است

_ قرار گرفتن کودک در معرض خشونت خانگی

_ سوءاستفاده جسمی برای مثال کتک زدن

_ سوءاستفاده‌های جنسی از سوی کسانی که مراقب کودک بوده و کودک به آنها اعتماد دارد

علائم اختلال شخصیت مرزی

مشخصه اصلی اختلال شخصیت مرزی عبارت است از:

• عدم ثبات هیجانی و شخصیتی
• تکانشی بودن
• سکشوآلیتی هرج و مرجی
• اعمال انطهاری انجام دادن
• رفتار خود زنی
• مشکلات هویتی
• دو پهلویی هیجانی عشق و نفرت و احساس خالی بودن و کسالت

درمان اختلال شخصیت مرزی

---

درمان این اختلال شخصیتی از طریق رویکردهای درمانی زیر انجام می‌شود:

• طرحواره درمانی
• درمان شناختی-تحلیلی
• خانواده درمانی
• گروه‌های حمایتی

همچنین برخی از درمان های هنری خلاق نیز وجود دارند که برای درمان این اختلال موثر شناخته شده‌اند و شامل این موارد می‌شوند:

• هنر درمانی
• نمایش درمانی
• کمایش درمانی یا نقش‌گذاری درمانی

متداول‌ترین داروهایی که برای درمان اختلال شخصیت مرزی تجویز می‌شوند کدام‌اند؟

• ضد افسردگی‌ها
• ضد روان پریشی‌ها
• تثبیت‌کننده‌های خلقی
• سرترالین
• پاروکستین
• فلوکستین
• سیتالوپرام
• فلووکسامین

توجه داشته باشید که این داروها را هرگز به صورت خودسرانه مصرف نکنید و حتما قبل از مصرف دارو از روان پزشک مشورت بگیرید.