چطور پدر و مادر خوب و کافی باشیم؟ (بایدها و نبایدهای تربیت فرزند)

زمان مطالعه: 8 دقیقه

پدر و مادر بودن، مسئولیت سختی است. از آنجایی که می‌دانیم دوران کودکی و نوجوانی بسیار مهم است چون همه آسیب‌ها از همان دوران می‌آید، پس بسیار مهم است که والدین برای تربیت بهتر فرزندان، آموزش ببینند تا بچه‌هایشان را با آسیب‌های کمتری بزرگ کنند. البته به خاطر داشته باشید که هیچ والدی کامل و بی‌نقص نیست و اصلا نمی‌توان بچه‌ها را کاملا سالم تربیت کرد چون بخشی از آسیب‌ها از جامعه و مدرسه می‌آید که این دیگر دست والدین نیست. اما والدین می‌توانند سهم خود را بهتر انجام دهند و ارتباط خوبی با فرزندشان داشته باشند. اگر پدر و مادر هستید یا به زودی بچه‌دار می‌شوید، خواندن این مقاله و حتی یادداشت‌برداری از نکات برای شما ضروری است. پس تا انتها همراه باشید.

اشتباهات رایج والدین در تربیت فرزندان

---

اول می‌خواهیم از اشتباهات رایج والدین شروع کنیم. اگر شما هم از این اشتباهات انجام می‌دهید، تلاش کنید این روند را کم و متوقف کنید تا بیشتر از این فرزندتان آسیب نبیند.

احساسات فرزندتان را سرکوب نکنید

باید فرزندان یاد بگیرند که احساسات‌شان باارزش است و حق ابراز آن را دارند. متاسفانه برخی از والدین به اشتباه به فرزندان‌شان می‌گویند:«حق نداری وقتی عصبانی هستی حرف بزنی!» یا «چیز مهم نبوده. تو بزرگش می‌کنی!» یا به صورت چپ چپ نگاه کردن و قهر کردن و… فرزندشان را متوجه می‌کنند که نباید درباره احساساتش حرف بزند. این موضوع برای ابراز احساسات مثبت هم اتفاق می‌افتد. مثلا زمانی که بچه خوشحالی می‌کند و بالا و پایین می‌پرد، والدین که حوصله ندارند می‌گویند:«چه خبره! ساکت باش، کافیه!» این موضوع باعث می‌شود فرزندان دچار طرحواره بازداری هیجانی شوند یعنی یاد می‌گیرند که در بزرگسالی هم حرف زنند، ابراز وجود نکنند و همه چیز را در خودشان انباشته کنند.

همیشه او را از شکست نجات ندهید

وقتی والدین سعی می‌کنند فرزندان‌شان را از تمامی شکست‌ها نجات دهند و آنها به جای فرزندان‌شان با مشکلات می‌جنگند، باعث می‌شود که فرزندان یاد نگیرند که چطور باید تلاش کنند و مشکلات‌شان را حل کنند. بنابراین در بزرگسالی هم وابسته به دیگران خواهند بود و یا ممکن است دچار طرحواره استحقاق شوند و انتظار داشته باشند که دیگران همه مشکلات‌شان را حل کنند چون وظیفه آنها است و نه وظیفه خودشان! به علاوه این کار باعث می‌شود فرزندان از شکست خوردن در بزرگسالی بترسند و با کوچک‌ترین چالشی، خود را عقب کشیده و تسلیم شوند. مثل والدینی که وقتی می‌بینند فرزندشان نمی‌تواند تمرینات مدرسه را حل کند، سریع به کمکش می‌آیند و خودشان برای او حل می‌کنند! این به شدت اشتباه است.

هر چیزی که فرزندتان می‌خواهد، برایش فراهم نکنید

منظورمان این نیست که فرزندتان هر چه خواست، به او نه بگویید اما زیادی روی در برآورده کردن خواسته‌های فرزندان هم مضر است چون به آنها پرتوقع بودن و عدم داشتن خودانضباطی کافی را یاد می‌دهد. این موضوع هم فرزندان را دچار طرحواره استحقاق می‌کند. بهتر است یک حد تعادلی را در این موضوع نگه دارید.

کمال‌گرا نباشید

انتظار نداشته باشید همیشه فرزندتان کامل، عالی و بی‌نقص باشد یا همیشه در جایگاه عالی باشد. تلاش‌ها و موفقیت‌های کوچکش را نادیده نگیرید. این باعث می‌شود فرزند شما هم کمال‌گرا شود و در آینده، تلاش‌ها و موفقیت‌هایش را نبیند و هرگز از خودش راضی نباشد. این کار، فرزندان را دچار طرحواره معیارهای سختگیرانه می‌کند.

زیادی محافظه‌کار نباشید

بعضی از والدین دائما سعی می‌کنند فرزندان‌شان را از شرایط سخت دور کنند یا نجات دهند. مثلا به دلیل مشکلات اجتماع، می‌گویند:«حق نداری بیرون بری!» یا «منم باید همیشه باهات بیام!». اجازه دهید بچه‌ها با سختی‌ها رو به رو شوند. با سختی‌های امتحان، دوست پیدا کردن، وارد شدن به جامعه و… به آنها خوب و بد و چگونگی دفاع از خود را آموزش دهید و از دور مراقب‌شان باشید. هرگز بچه‌ها را محدود نکنید!

زیادی بچه‌ها را آزاد نگذارید

گفتیم محدود کردن بچه‌ها و زیادی محافظه‌کار بودن اشتباه است. اگر از آن طرف بام بیفتیم و اجازه بدهیم بچه‌ها هر کاری که می‌خواهند انجام دهند و هیچ قاطعیتی نداشته باشیم، این هم اشتباه است. متعادل باشید. برای خانه خود و ارتباط والد و فرزندی، قوانین منطقی تعیین کنید. مثلا اینکه حتما باید تا ساعت 12 شب خانه باشی یا نباید دیرتر از 12 شب بخوابی.

با آمدن فرزندان به زندگی‌تان، از خود دور نشوید

یکی از اشتباهات رایج والدین این است که وقتی بچه‌دار می‌شوند، دیگر مراقبت کردن از خود و رابطه با همسرشان را فراموش می‌کنند. این هم به بچه‌های شما آسیب می‌زند. شما همواره باید به خودتان برسید، برای خودتان وقت بگذارید و با همسرتان ارتباط خوبی داشته باشید. برای اینکه یک مادر سرحال و سالم باشید، این کار واجب است!

چگونه والدین خوب و کافی باشیم؟

---

در این قسمت نکاتی را بیان می‌کنیم که به شما کمک می‌کند سبک تربیت سالم و خوبی داشته باشید و فرزندان سالم‌تری را بزرگ کنید.

عزت نفس فرزندان‌تان را تقویت کنید

گفتار، لحن و زبان بدن شما نسبت به فرزندتان تعیین می‌کند که او چقدر عزت نفس داشته باشد. گفتار و کردار شما، بیش از هر چیزی که فکرش را بکنید روی عزت نفس و روحیه فرزند شما تاثیر می‌گذارد. انجام دادن کارهای زیر باعث می‌شود فرزند شما عزت نفس سالم را در خود پرورش دهد:

• از کارهای خوبش تمجید کنید و وقتی موفقیتی کسب می‌کند، او را تشویق کنید و کارش را ببینید.
• اجازه دهید کارهایی که در حد توانش است را به طور مستقل انجام دهد حتی اگر آن را خراب کند!
• با لحن و گفتار خوب با او صحبت کنید.

رفتارهای زیر، عزت نفس فرزند شما را تخریب می‌کند:

• کتک زدن یا تنبیه جسمی حتی کم.
• گفتن جملاتی مثل «چه کار احمقانه‌ای کردی!» یا «تو هیچ وقت یاد نگرفتی چطور این کار رو درست انجام بدی!» و هر جمله‌ای از قبیل این جملات که حالت تحقیرآمیز و یا مقایسه‌ای دارد.
• مسخره کردن یا مقایسه کردن او با هم سن و سالانش.
• نادیده گرفتن موفقیت‌ها و کارهای خوبش.
• قهر کردن با او و منتقل کردن این احساس که «تو بچه بدی هستی» یا «من دوستت ندارم».

از رفتارهای خوبش، تعریف کنید

برخی از والدین آن قدر درگیر رفتارهای منفی بچه‌های خود هستند که رفتارهای خوب او را نمی‌بینند یا تعریفی نمی‌کنند. درواقع بیشتر از تعریف کردن، از او انتقاد می‌کنند. از این به بعد سعی کنید به رفتارهای خوبش دقت کنید و ناگهانی از او تعریف کنید. مثلا وقتی او در حال بازی کردن با خواهرش است، روی موارد منفی تمرکز نکنید بلکه روی موارد مثبت تمرکز کنید و مثلا بگویید:«من داشتم بازی تو و خواهرت رو تماشا می‌کردم و می‌دیدم که چقدر صبور بودی. آفرین بهت!» وقتی هر روز از فرزند خود تعریف کنید، خواهید دید که کم کم او رفتارهای خوبش را بیشتر می‌کند و دقیقا همان کودکی می‌شود که شما می‌خواستید.

قوانین منطقی برای خانه‌تان تعیین کنید

برای فرزندتان قوانین منطقی و درست تعیین کنید. سعی کنید خودتان هم به همان قوانین پایبند باشید تا فرزندتان از شما الگو بگیرد. اگر شما پایبند نباشید و از فرزندتان این انتظار را داشته باشید، او هم پایبند نخواهد بود چرا که فکر می‌کند «چرا فقط من؟؟» و یا ممکن است لجبازی کند.

برای فرزندان خود وقت بگذارید

درست است که در شرایط فعلی زندگی، اکثرا مادرها هم شاغل هستند اما وقتی از محل کار به خانه برمی‌گردید، حتی با وجود خستگی، برای فرزندتان وقت بگذارید. همین که مثلا برایش یک غذای مخصوص درست کنید یا با هم کمی بازی کنید، همین برای فرزندان کفایت می‌کند و آنها با همین کارهای کوچک هم احساس می‌کنند که شما برایشان وقت گذاشتید و رضایت پیدا می‌کنند.

الگوی خوبی برای فرزندتان باشید

فرزندان به شدت از والدین خود الگوبرداری می‌کنند. حتی از رفتارهای اشتباه شما! چون شما برای فرزندان خود، همه چیز هستید و او کاملا به شما ایمان دارد که رفتار و گفتار شما درست است، پس یاد می‌گیرد. بنابراین الگوی خوبی برای فرزندان خود باشید، چه از لحاظ کلامی و رفتاری و چه از لحاظ ارتباطی چون کودکان از همان سن کم از ارتباط بین شما و همسرتان هم الگوبرداری می‌کنند و در ارتباطات آینده خود از آن استفاده می‌کنند.

با فرزندتان گفتگو کنید

اگر انتظار دارید که فرزندتان یک سری کارها را انجام ندهد، باید برایش توضیح بدهید به صورت منطقی. چرا که اگر توضیح ندهید، بچه‌ها متعجب می‌شوند که چرا چنین انتظاری دارید و حتی ممکن است برای تجربه کردن پیامدهای انجام ندادن چیزی که شما می‌گویید، از روی کنجکاوی و یا لجبازی دقیقا برخلاف حرف شما عمل کنند. اما وقتی توضیح می‌دهید و قانع می‌شوند و از پیامدها مطلع می‌شوند، دیگر سمت آن کار نمی‌روند.

سبک تربیتی منعطف داشته باشید

یکی از تفکرات اشتباهی که وجود دارد این است که می‌گویند:«باید با همه بچه‌هایت به شکل مساوی و برابر رفتار کنی!». چرا اشتباه است؟ چون برخی از بچه‌ها به دلیل تیپ شخصیتی و خلق و خویشان نیاز به توجه و محبت بیشتری از سایر بچه‌ها دارند و یا برخی از بچه‌ها نیاز به استقلال و آزادی بیشتری دارند. هر بچه ای با خلق و خوی خاصی به دنیا می‌آید. اگر شما بخواهید با یک بچه آرام و سازگار و با یک بچه عصبی و لجباز به یک شکل برخورد کنید که نتیجه نمی‌گیرید! پس با هر بچه‌ای باید طبق خلق و خویش رفتار کرد. اگر در این زمینه مسئله دارید و نمی‌دانید که چگونه باید با فرزند خود برخورد کنید، حتما با مشاور متخصص کودک و نوجوان صحبت کنید تا راهکارهایی به شما بدهند که خاص شرایط فرزند شما است.

عشق بی‌قید و شرط به فرزندتان بدهید

عشق بی‌قید و شرط یعنی برای عشق دادن به فرزندتان قانون تعیین نکنید که «اگر نمره 20 بگیری، دختر خوب مامان هستی». او برای شما عزیز و دوست داشتنی باید باشد حتی اگر فلان کارهای مدنظر شما را انجام ندهد یا بچه کاملی نباشد! این یعنی عشق بی‌قید و شرط. وقتی شما شرط تعیین می‌کنید برای دوست داشتن فرزندتان، او هم در آینده برای دوست داشتن خودش شرط تعیین خواهد کرد! این موضوع به عزت نفس فرزند شما آسیب شدیدی می‌زند.

روی خودتان کار کنید

شما هم آسیب‌ها و نقاط ضعفی را در درون خود دارید و تا زمانی که خودتان را درمان و اصلاح نکنید، رعایت نکات گفته شده و داشتن رفتار خوب و سالم با فرزندتان ممکن است برای شما سخت باشد. پس به خود قول بدهید که به کمک مشاور یا کتاب خواندن و تمرین کردن، حتما روی خودتان کار کنید و نقاط ضعف خودتان را برطرف کنید. اگر فرزند شما، آموزش دیدن شما را ببیند، قطعا خودش هم الگوبرداری می‌کند و از شما یاد می‌گیرد که همواره برای رشد خودش باید تلاش کند.

شنونده خوبی باشید

وقتی فرزندتان در حال صحبت کردن است، کاملا حواس‌تان به او باشد. نباید در حین صحبت کردن، حواس‌تان به کارهای منزل، موبایل یا جای دیگری باشد چون در این صورت به او حس مهم نبودن می‌دهید.

عذرخواهی کنید

عذرخواهی کنید تا فرزندان‌تان هم عذرخواهی کردن و پذیرفتن مسئولیت اشتباهات‌شان را بر عهده بگیرند. عذرخواهی کردن نشانه ضعف شما نیست، بلکه نشانه آگاه بودن و بزرگواری شما است. پس وقتی اشتباه از شما بوده یا رفتار بدی با فرزند خود داشتید، حتما او را در آغوش بگیرید و عذرخواهی کنید.

از رفتار او انتقاد کنید و نه از کل شخصیت او

این نکته هم بسیار مهم است. وقتی فرزندتان کار اشتباهی انجام می‌دهد، نباید کل شخصیتش را زیر سوال ببرید و بگویید:«تو بچه بدی هستی!». هیچ کس به خاطر هیچ اشتباهی، آدم بدی نیست بلکه آن رفتار یا حرفش اشتباه و بد بوده است. مثلا بگویید:«این حرفت خیلی زشت بود عزیزم. از برادرت عذرخواهی کن.»

تشویق کنید که سبک زندگی سالمی داشته باشد

با هم ورزش کنید، کتاب بخوانید و غذای سالم بخورید. سبک زندگی سالم را با فرزند خود به اشتراک بگذارید.

آموزش جنسی فراموش نشود

از همان دوران کودکی، شما هستید که باید به فرزندتان آموزش‌های لازم را در زمینه مسائل جنسی بدهید تا این آموزش‌ها را از محیط‌ها یا افراد نادرست و سمی دریافت نکند! در هر سنی باید متناسب با همان سن درباره مسائل جنسی با او صحبت کنید. در این مورد آموزش ببینید تا به درستی با فرزند خود صحبت کنید.