مهارت حل مسئله (چطور مشکلات زندگی را حل کنیم؟)
تا به حال در شرایطی قرار گرفتید که با خود بگویید:«ای کاش میتونستم این مشکل رو حل کنم و ای کاش میدونستم چطوری باید حلش کنم؟» یا تا به حال در شرایطی بودید که با خود فکر کنید:«ای کاش یکی بود این مشکلم رو حل می‌کرد.» اگر مهارت حل مسئله داشته باشید می‌تواند خودتان مشکلات تان را حل کنید و در هر زمینه‌ای بهترین تصمیم‌گیری و اقدامات را انجام بدهید اما اگر مهارت حل مسئله نداشته باشید، نمی‌توانید راه حل منطقی برای حل مشکلات‌تان پیدا کنید در نتیجه ممکن است هر دفعه احساس بلاتکلیفی کنید و یا احساس کنید فرد دیگری باید مشکلات‌تان را حل کند. در این مقاله قصد داریم به شما مهارت حل مسئله را آموزش بدهیم.
حل مسئله چیست؟
حل مسئله یک فرایند ذهنی و رفتاری است که به فرد کمک می‌کند راه حل‌های مفید و درستی را برای حل مشکلاتش پیدا کند. حل مسائل و مشکلات مربوط به پول، ارتباط عاطفی، ارتباط خانوادگی، ارتباط دوستانه، شغلی، تحصیلی و… نیازمند مهارت حل مسئله هستند.
مهارت حل مسئله شامل چه مواردی است؟
- گوش دادن فعال
- تحلیل و بررسی مشکل
- پژوهش کردن درباره مشکل و راه حل‌های آن
- داشتن خلاقیت
- داشتن مهارت‌های ارتباطی
- قابل اعتماد دانستن خود
- تصمیم‌گیری منطقی و درست
- داشتن تیم و حامی در حل مشکل خود
مراحل حل مسئله
تجزیه و تحلیل مشکل
در مرحله اول باید تعیین کنید که مشکل دقیقا چیست و چه زمانی ایجاد شده است؟ سپس سعی کنید عوامل ایجادکننده آن مشکل را نیز شناسایی کنید یعنی از خود بپرسید چرا این مشکل ایجاد شده است؟ عوامل دخیل در آن کدام‌اند؟ به عبارت دیگر باید این مراحل را طی کنید:
- جمع‌آوری داده‌ها
- تحلیل داده‌ها
- کشف واقعیات مشکل
- تحلیل تاریخ وقوع آن اتفاق
علت اینکه می‌خواهید این مشکل را حل کنید را مشخص کنید
قدم بعدی این است که مشخص کنید چرا این مشکل برایتان مهم است و چرا می‌خواهید آن را حل کنید؟ علت اهمیت موضوع را مشخص کنید.
راه حل‌های احتمالی را بررسی کنید
بعد از اینکه مشکل را ریشه یابی کردید و مشخص کردید که چرا برایتان اهمیت دارد که آن را حل کنید. قدم بعدی این است که راه حل‌های احتمالی و خوب را به ذهن‌تان بیاورید. گاهی برای اینکه راه حل مناسب را پیدا کنید باید با چندین نفر همزمان مشورت کنید یا از یک فرد ریش سفید یا مشاور مشورت کنید. اگر در چنین موقعیتی هستید حتما از فرد آگاه، بزرگسال، بی طرف و دانا مشورت بگیرید. همچنین می‌توانید خودتان توسط مراحل زیر به راه حل‌های درست برسید:
- بارش فکری
- تفکر خلاقانه
- پیشبینی
- طراحی پروژه
- برنامه‌ریزی
راه حل‌ها را ارزیابی کنید
قدم بعدی این است که راه حل‌هایی که به ذهن‌تان رسیده است را ارزیابی کنید و ببینید کدام‌شان مناسب است و مزایای آن بیشتر است. با بررسی و تجزیه و تحلیل راه حل‌ها باید بتوانید بهترین راه حل را شناسایی کنید.
اجرا کردن راه حل
سپس باید راه حل درست و مناسب انتخاب شده را اجرا کنید.
نتیجه را بررسی کنید
در گام آخر بعد از اجرای آن راهکار باید نتیجه را بررسی کنید و ببینید آیا نتیجه خوب است یا بد؟ اگر بد است یا نتیجه مطلوب را ندارد می‌توانید راهکار را به شکل دیگری اجرا کنید که نتیجه بهتری به دنبال داشته باشد.
تست سنجش میزان مهارت حل مسئله
هرچقدر جواب‌هایتان به گزینه همیشه نزدیک‌تر باشد و یا با تعداد بیشتری گزینه همیشه را انتخاب کرده باشید یعنی مهارت حل مسئله بالاتری دارید:
به این سوالات جواب اصلا، به ندرت، گاهی، اغلب و همیشه بدهید.
- می‌توانم برای مشکلاتم راه حل مناسب انتخاب کنم.
- بعد از اجرای یک راه حل به دنبال راه حل‌های دیگر هستم که از بروز مجدد آن مشکل پیشگیری کنم.
- قبل از اینکه به راه حل فکر کنم، مشکل را با دست برای خودم تعریف میکنم تا اشتباه نکنم.
- من سعی میکنم از دیدگاه‌های متفاوت به مشکل نگاه کنم تا راه حل‌های متفاوتی را انتخاب کنم.
- به پیامدهای راه حلی که انتخاب کرده‌ام فکر میکنم.
- خوب بررسی میکنم که مسائل و مشکلات فعلی در آینده چگونه خواهند بود و بعد اقدام به حل کردن آنها میکنم.
- وقتی تصمیم گرفتم از راه حلی استفاده کنم، حتما آن را به کار می‌گیرم حتی اگر همه مخالفم باشند.
- مشکلات کوچک را نادیده نمی‌گیرم چون می‌دانم به مرور بزرگ‌تر و مشکل‌سازتر خواهند شد. پس به موقع آنها را حل میکنم.
- بعد تصمیم گرفتم از چه راه حلی استفاده کنم، آرامش پیدا میکنم و به روتین زندگی‌ام رسیدگی میکنم.
- اگر نیاز باشد برای حل مشکلم با فرد دانا و قابل اعتماد مثل مشاور مشورت میکنم.
- وقتی مشکل حل شد دیگر به آن فکر نمی‌کنم.
چه زمانی باید از مهارت حل مسئله استفاده کنم؟
- برای بهبود تصمیم‌گیری
- برای شروع کسب و کاری جدید
- برای حل اختلالات و تعارضات در همه ارتباطات
- برای مشاوره دادن به فردی در زمینه‌های مختلف
- در صورتی که در کاری یا در رابطه‌ای شکست خوردید و می‌خواهید از شکست مجدد جلوگیری کنید
چه مواردی باعث می‌شود نتوانیم از مهارت حل مسئله استفاده کنیم؟
افسردگی
افرادی که افسردگی دارند معمولا نسبت به خودشان، زندگی و آینده‌شان بدبین می‌شوند و فکر می‌کنند مشکلات‌شان حل شدنی نیست و امید ندارند. به همین دلیل اغلب تلاشی برای حل مشکلات‌شان نمی‌کنند و مهارت حل مسئله ندارند. اغلب از رویکرد فرار از مشکلات یا حتی خودکشی در مواجهه با مشکلات‌شان عمل می‌کنند.
اضطراب و استرس
زمانی که فرد دچار اضطراب و استرس می‌شود، هورمونی در او ترشح می‌شود که باعث می‌شود قدرت تفکر، تجزیه و تحلیل و تمرکزش کم شود. بی قرار می‌شود و نمی‌تواند مشکلات را به شکل صحیحی حل کند. اغلب در این شرایط افراد می‌گویند حس می‌کنند دارند از هم می‌پاشند و یا حتی حافظه‌شان را در آن لحظه از دست می‌دهند. بنابراین این افراد مهارت حل مسئله ندارند.
ترس از شکست
ترش از شکست خوردن باعث می‌شود افراد نتوانند به راه حل‌های متفاوت و وسیع فکر کنند. ممکن است بخواهند مسیرها را از همان راهی طی کنند که قبلا طی کرده‌اند و دوست نداشته باشند از مسیرهای متفاوت بروند. این افراد مهارت حل مسئله ندارند چون به علت این ترس نمی‌توانند به راه حل‌های متفاوت فکر کنند.
تصمیم احساسی
افرادی که مهارت تصمیم‌گیری منطقی را ندارند، مهارت حل مسئله‌شان نیز ضعیف است چون نمی‌توانند به درستی راه حل‌ها را بررسی کنند و راه حل درست را پیدا کنند. بنابراین اغلب حل مسئله‌شان به نتیجه اشتباهی ختم می‌شود. این افراد معمولا در زمانی که احساساتی هستند مثلا خشمگین، ناراحت یا خوشحال هستند اقدام به تصمیم‌گیری و حل مشکلات‌شان می‌کنند و به همین دلیل به نتایج اشتباهی می‌رسند.
طرحواره‌ها
گاهی اوقات حتی طرحواره‌ها یا تله‌های ذهنی باعث می‌شوند افراد اشتباه فکر کنند و اقدامات اشتباه انجام بدهند. مثل انتقام گرفتن، قهر کردن، تنبیه کردن و… این افراد که طرحواره‌های درمان نشده دارند مهارت حل مسئله‌شان نیز ضعیف است.
سوالات متداول
-
آیا می‌توانم مهارت حل مسئله را در خودم تقویت کنم؟
بله به کمک مشاور یا کتاب‌های مربوطه می‌توانید بیشتر تمرین کنید و این مهارت را کسب کنید.
-
چرا حل مسئله سخت است؟
به دلیل اینکه مسائل ذهنی و شخصیتی اغلب مانع از این می‌شوند که ما بتوانیم منطقی فکر و عمل کنیم. با رفع کردن این موانع دیگر حل مسئله برایمان سخت نخواهد بود.
-
چرا مهم است که به کودکان مهارت حل مسئله را آموزش بدهیم؟
اگر کودک بتواند به تنهایی اغلب مشکلاتش را حل کند، عزت نفس، اعتماد به نفس، خودباوری و شادی بیشتری خواهد داشت و مستقل تربیت خواهد شد. پس مهم است که این مهارت را به کودکان آموزش بدهیم.
-
کدام موارد بر روی این مهارت تاثیر می‌گذارند؟
- میزان درک و تجزیه و تحلیل فرد
- نوع نگرش او نسبت به مشکل
- تیپ شخصیتی
- خلق و خو
- طرحواره‌های ذهنی
- مهارت‌های دیگر او
- منابع آگاه موجود
- محیط و سایر افراد
-
اولین قدم در حل مسئله کدام است؟
اولین قدم بررسی و تجزیه تحلیل و تعریف دقیق مشکل است. اول باید بدانیم مشکل دقیقا چیست تا بدانیم آن را حل کنیم.
-
کدام نوع طرز تفکر برای مهارت حل مسئله لازم است؟
طرز تفکر منفی و واقع بینانه.
-
مهارت حل مسئله در روابط عاطفی نیز کاربرد دارد؟
بله اگر می‌خواهیم رابطه‌ای سالم و موفق داشته باشیم و می‌خواهیم کمتر با مشکل مواجه شویم باید این مهارت را داشته باشیم.
-
این مهارت را از چه سنی باید یاد گرفت؟
بهتر است این مهارت را از سن کم در دوران کودکی فرا بگیریم اما اگر از بچگی یاد نگرفتیم در هر سنی می‌توانیم آن را فرا بگیریم و تمرین کنیم.
-
آیا افراد منطقی باهوش‌تر هستند؟
لزوما افراد منطقی باهوش نیستند. آنها این سبک تفکر را دارند و این موضوع اکتسابی و یاد گرفتنی است.
-
مکمل‌های مهارت حل مسئله کدام مهارت‌ها هستند؟
مهارت شنیداری، مهارت‌های ارتباطی و مهارت تصمیم‌گیری منطقی مکمل این مهارت هستند.
سخن پایانی
مهارت حل مسئله جزء مهارت‌های زندگی است که همه ما در جوانب مختلف زندگی به آن نیاز داریم تا بتوانیم مشکلات و تعارضات‌مان را حل کنیم و تصمیم‌گیری‌های درستی داشته باشیم. در این مقاله توضیح دادیم که چگونه می‌توانید مهارت حل مسئله را در خودتان تقویت کنید و سپس توضیح دادیم که چه موارد و مشکلاتی باعث می‌شود مهارت حل مسئله ضعیفی داشته باشید. اگر این موانع سر راه‌تان باشد می‌توانید با درمان کردن‌شان به کمک روانشناس، مهارت حل مسئله را نیز در خود قوی‌تر کنید. در این زمینه‌ها می‌توانید از خدمات مشاوره و روانشناسی روان سالم کمک بگیرید.
